اثر تنش خشکی بر برخی ویژگیهای مورفوفیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی مرزنجوش بخارایی (origanum vulgare ssp. gracile)

مرزنجوش (origanum vulgare l.) گیاهی علفی و چندساله متعلق به تیرة نعناع است که کاربردهای زیادی در طب سنتی و صنایع داروسازی، غذایی و آرایشی و بهداشتی دارد. مرزنجوش بخارایی (o. vulgare ssp. gracile) یکی از سه زیرگونة شناخته شده از جنس مرزنجوش در ایران است که بصورت وحشی در مناطق شمال غرب رویش دارد. تنش خشکی یکی از مهم ترین عوامل محیطی کاهش دهندة رشد و تولید گیاهان در جهان می باشد. متأسفانه اطلاعات موجود در زمینة عکس العمل گیاهان دارویی به شرایط کم آبی بسیار اندک است. بنابراین به منظور مطالعة اثرات فواصل مختلف آبیاری (4، 8 ، 12 و 16 روز) بر برخی ویژگی های مورفوفیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی مرزنجوش بخارایی، یک آزمایش مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در پنج تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد که رژیم های آبیاری اثرات معنی داری بر تمام صفات مورد مطالعه داشته اند. با کاهش محتوای رطوبت خاک، صفات رشدی (ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد و سطح برگ ها، عملکرد پیکر رویشی تر و خشک)، میزان نسبی آب برگ و عملکرد اسانس کاهش یافت در حالی که دمای برگ، محتوی کلروفیل برگ، میزان نشت یونی، انباشت پرولین و قندهای محلول، محتوای فنل، پروتئین و آنتی اکسیدان کل و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی (کاتالاز، گایاکول پراکسیداز و آسکوربات پراکسیداز) افزایش یافت. همچنین با افزایش فواصل آبیاری محتوای اسانس افزایش یافت اما اختلاف بین تیمارهای آبیاری 8، 12 و 16 روز معنی دار نبود. نتایج آنالیز اسانس توسط دستگاههای گاز کروماتوگرافی (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) نشان داد که کارواکرول (85/65-24/55 درصد)، گاما- ترپینن (48/18- 74/12 درصد)، پارا- سیمن (92/8- 27/7 درصد)، 3- اکتانون (29/4- 63/2 درصد)، تیمول (42/2- 32/0 درصد) و آلفا- ترپینن (23/2- 63/1 درصد) ترکیبات عمدة شناسایی شده در اسانس بودند. بیشترین ( 85/65 درصد) و کمترین (24/55 درصد) مقدار کارواکرول به عنوان جزء غالب اسانس به ترتیب در فواصل آبیاری 4 و 12 روز مشاهده گردید.